Buitenplaats Landgoed Elswout in natuurgebied Elswout

Rijke Amsterdamse kooplieden ontdekten in de 17e en 18e eeuw Zuid-Kennemerland als de ideale plek voor een buitenplaats. Elswout bij Overveen is een van de oudste daarvan. Je moest wel durven om juist daar te gaan verpozen: je liep voortdurend het risico om overstoven te worden door duinzand. Maar slimme aanplanting met bomen kon dit voorkomen bij Elswout.

Elswout is gesticht door Carel du Moulin, maar de Amsterdammer Gabriel Marcelis voltooide Elswout. Recent onderzoek heeft aannemelijk gemaakt dat sterarchitect van de 17e eeuw, Pieter Post, betrokken was bij het ontwerp van Elswout. Hoogstwaarschijnlijk als assistent van de nóg beroemdere Jacob van Campen (van onder meer het paleis op de Dam).

Strak en recht

Niet alleen het huis maar ook het park was een topproduct van de Hollandse barok: rechte vakken doorkruist met diagonale paden en omlijst door bomen in een strak plantverband. De strak gesnoeide lindelanen aan de straatzijde verdelen het groen in lange rechthoeken. Het was kortom een wiskundig spel, waardoor de stijl ook wel ‘geometrisch’ wordt genoemd. Het sloot perfect aan op het natuurideaal uit die tijd: de natuur was pas te genieten als de mens erop had ingegrepen. Veel uit de 17e eeuw is verdwenen, maar het poortgebouw en de 2 koetshuizen aan de oprijlaan zijn uit de Gouden Eeuw.

In het wild

In de jaren '80 van de 18e eeuw gaat Elswout op de schop. Eigenaar Jacob Boreel neemt vermoedelijk de Duitse landschapsarchitect J. G. Michael in de arm om het groen op Elswout een landschappelijk aanzicht te geven. De nieuwe natuuridealen die uit Engeland waren overgewaaid schreven een natuurlijke landschapsstijl voor. Groen moest er natuurlijk uitzien en je moest er iets kunnen beleven tijdens een wandeling - bijna zoals ‘in het wild’. Hiervoor werd op Elswout veel grond verplaatst. De bemoste ‘bergen’ en bruggen in het Zwitserse gedeelte zijn dus eigenlijk een kunstwerk.Ook waterpartijen kregen een natuurlijker aanzien. Er kwamen kronkelende beekjes en een vijver die eruit ziet als een meer. Monumentale rechte lanen bleven gespaard, maar verder werden paden slingerend, zodat je voortdurend een andere blik op de omgeving (en huis!) had. De spiegeling van het Grote Huis in de vijver is op sommige plekken haast magisch.

Grote Huis

De volgende grote ingreep op Elswout werd de sloop van het oude huis en de bouw van het huidige. Wat nu het Grote Huis genoemd wordt dateert van rond 1882-83 en is van de hand van architect Constantijn Muysken. Hij ontwierp ook de oranjerie en de modelboerderij.De schatrijke opdrachtgever en eigenaar, Willem Borski III, overleed voordat de verbouw voltooid werd. Wel werden er, om een beetje een bewoonde indruk te wekken, gordijnen op de ramen geschilderd.

Nadat er in de 20e eeuw tal van instituten in hebben gehuisd werd Staatsbosbeheer uiteindelijk eigenaar. Daarbij werden ook de oorspronkelijke ontwerpen teruggevonden die Muysken had gemaakt voor het interieur van het Grote Huis. Aan de hand van dit decoratieprogramma heeft een projectontwikkelaar in de afgelopen jaren Elswout voltooid.